ΓΟΝΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΤΕΚΝΩΝ

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΤΡΙΤΕΚΝΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ (ΝΟΜΟΥ) ΑΤΤΙΚΗΣ

Μέλος της ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΤΡΙΤΕΚΝΩΝ (ΠΟΤ)

ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΜΕΝΟΣ ΦΟΡΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ

ΕΤΟΣ ΙΔΡΥΣΗΣ 2006

Σαπφούς 21, Καλλιθέα. ΤΚ 17676

Πατησίων 4, Ομόνοια, Αθήνα

τηλ 210 9524869, 6932 737727, 6949 592286,

email: titsa_mesouridou@yahoo.gr   

email: triteknoiattikis@yahoo.gr

fax: 2109570649  

http://triteknoinomouattikis.blogspot.com

ΓΟΝΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΤΕΚΝΩΝ

Μια σημαντική διάκριση που πρέπει να γίνει είναι αυτή της έννοιας της γονικής μέριμνας, από την επιμέλεια των τέκνων.

Η γονική μέριμνα είναι ευρύτερη της επιμέλειας και την περιλαμβάνει, όπως επίσης περιλαμβάνει την διοίκηση της περιουσίας του τέκνου και την εκπροσώπησή του σε κάθε υπόθεση, όπως σύμβαση ή δίκη που αφορούν στο πρόσωπο ή την περιουσία του.

Αντίθετα, η επιμέλεια, όντας πιο περιορισμένη, περιλαμβάνει τα ζητήματα της καθημερινής διαβίωσης του τέκνου, δηλαδή την ανατροφή, επίβλεψη, την εκπαίδευση και τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του.

Κατά κανόνα και μετά το διαζύγιο τη γονική μέριμνα διατηρούν και οι δύο γονείς, εκτός αν για κάποιο λόγο εκπέσει του δικαιώματος αυτού ο ένας από τους δύο, ενώ την επιμέλεια ασκεί αυτός με τον οποίο συμβιώνει το τέκνο.

Τα παιδιά, και ειδικότερα τα ανήλικα που δεν έχουν το δικαίωμα να αποφασίζουν από μόνα τους για το μέλλον τους, είναι αυτά που υφίστανται σε πολλές περιπτώσεις τις σκληρότερες συνέπειες του διαζυγίου, ειδικά όταν αυτό προκύπτει μετά από αντιδικία. Στην πρακτική βλέπουμε συχνά τα τέκνα να γίνονται μέσο πίεσης ψυχολογικής ή οικονομικής του ενός μέρους έναντι του άλλου, ή σε πολλές περιπτώσεις διαπιστώνουμε με έκπληξη την πλήρη αδιαφορία του ενός μέρους, συνήθως αυτού που σταματά να μένει με τα τέκνα του, μετά την έκδοση του διαζυγίου, θεωρώντας συχνά ότι δεν έχει υποχρεώσεις έναντι αυτών.

Από την άλλη πλευρά, όπως και αυτή καθεαυτή η έκδοση του διαζυγίου μπορεί να αποτελέσει προϊόν «πολιτισμένης» συμπεριφοράς με την αποφυγή αντιδικιών ενώπιον των δικαστηρίων, αντίστοιχα μπορεί να ρυθμιστεί και το θέμα της επιμέλειας των τέκνων.

Στην περίπτωση λύσης του γάμου με συναινετικό διαζύγιο προβλέπεται ρητά από το νόμο ότι στην περίπτωση που υπάρχουν ανήλικα τέκνα, μαζί με την αίτηση για τη λύση του γάμου, συνυποβάλλεται στο δικαστήριο και ιδιωτικό συμφωνητικό υπογεγραμμένο από τους γονείς, με το οποίο ρυθμίζονται τα θέματα της ανάθεσης της επιμέλειας των τέκνων, της επικοινωνίας με τους γονείς τους και της καταβολής της διατροφής τους.

Με αυτό τον τρόπο ο νομοθέτης δίνει στους γονείς τη δυνατότητα να αποφύγουν την όποια αντιδικία, και να ρυθμίζουν με τον πλέον ευνοϊκό για τα τέκνα τους τρόπο, τα θέματα που τα αφορούν με κοινή συναίνεση.

Ωστόσο, αυτή η επιλογή δεν είναι πάντοτε εφικτή, είτε διότι στην περίπτωση του συναινετικού διαζυγίου το ένα από τα δύο μέρη παραβιάζει τους όρους του συμφωνητικού, οπότε η προσφυγή στα δικαστήρια είναι αναπόφευκτή, είτε διότι μεταξύ των συζύγων δεν υπάρχει πεδίο συνεννόησης. Να σημειωθεί ότι και στην περίπτωση διαζυγίου με αντιδικία είναι δυνατόν τα θέματα των τέκνων να ρυθμιστούν με ιδιωτικό συμφωνητικό, είτε με πρακτικό συμβιβασμού ενώπιον του δικαστηρίου.

Στην πράξη πολλές φορές στις περιπτώσεις των διαζυγίων ενώ κατατίθενται εκατέρωθεν αγωγές, πολύ συχνότερα από ότι σε άλλου είδους υποθέσεις, επιτυγχάνεται η συμβιβαστική επίλυση της διαφοράς ενώπιον του δικαστηρίου, γεγονός που έχει να κάνει και με την επιμονή των δικαστών να πιέζουν τα αντίδικα μέρη να καταφεύγουν σε αυτή τη λύση που είναι βεβαίως και η καλύτερη. Το δίκαιο που διέπει τα θέματα των τέκνων πρέπει να είναι κατά την εφαρμογή του το κατεξοχήν ρεαλιστικό δίκαιο.

Ακόμα κι αν επιτευχθεί η επιδίκαση εξαιρετικής διατροφής, ακόμα και αν επιτευχθούν με την δικαστική απόφαση συνθήκες επικοινωνίας εξαιρετικά ευνοϊκές για το ένα μέρος, αν δεν μπορούν να εφαρμοστούν για πρακτικούς λόγους, οικονομικούς συνήθως, η απόφαση παραμένει κενό γράμμα. Ειδικότερα, και επί της ουσίας, αναφορικά με το θέμα της επιμέλειας των τέκνων, αυτή ανατίθεται με τις αποφάσεις των δικαστηρίων αρχικά προσωρινά, και τελικώς οριστικά, στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων στη μητέρα.

Είναι εξαιρετικά δύσκολο να πετύχει ο πατέρας την ανάθεση της επιμέλειας σε αυτόν και, αν γίνει κάτι τέτοιο, θα πρέπει, είτε εξόφθαλμα η μητέρα να μην είναι σε θέση να παράσχει ούτε την στοιχειώδη φροντίδα για τα τέκνα της, είτε εμμέσως ή αμέσως να παραιτείται του δικαιώματός της. Να σημειωθεί ότι, όταν τα τέκνα δεν είναι πολύ νεαρά, είναι πολύ πιθανόν να ερωτηθούν από το δικαστήριο με ποιον από τους γονείς τους επιθυμούν να διαμείνουν.

Η επιμέλεια τέκνου είναι κατ’ αρχήν δικαίωμα και υποχρέωση αμφοτέρων των γονέων, οι οποίοι πρέπει να την ασκούν από κοινού, με ευσυνειδησία, συναποφασίζοντας για όλα τα καίρια ζητήματα που αφορούν την ανάπτυξη με κοινωνική ευσυνειδησία της προσωπικότητάς του, ήτοι κάθε ζήτημα, το οποίο σχετίζεται με την ψυχική και σωματική ανάπτυξη του ανηλίκου τέκνου, όπως η ένδυση, η υπόδηση, η τροφή, η στέγη, η υγεία, η μόρφωση, η επαγγελματική εκπαίδευση, η ηθική και κοινωνική διαπαιδαγώγηση.

Η επιμέλεια τέκνων αποτελεί περιεχόμενο της γονικής μέριμνας και μάλιστα είναι η σημαντικότερη από τις τρεις λειτουργίες της γονικής μέριμνας (επιμέλεια, διοίκηση της περιουσίας του και εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση ή δικαιοπραξία ή δίκη που αφορά το πρόσωπο ή την περιουσία του τέκνου), αποτελώντας ουσιαστικά τον πυρήνα του γονικού λειτουργήματος. Σε περίπτωση διακοπής της εγγάμου συμβιώσεως ή διαζυγίου, αρμόδιο να ρυθμίσει το θέμα της ανάθεσης της επιμέλειας είναι το Μονομελές Πρωτοδικείο, το οποίο για τη λήψη σχετικής απόφασης πρέπει να σέβεται την ισότητα μεταξύ των γονέων, χωρίς να προβαίνει σε διακρίσεις εξαιτίας του φύλου, της κοινωνικής προέλευσης ή της περιουσίας. Πρωταρχικό κριτήριο είναι το συμφέρον του τέκνου.

Οι ικανότητες των γονέων, το περιβάλλον, το επάγγελμα, η πνευματική τους ανάπτυξη και η δράση τους στο κοινωνικό σύνολο, η σταθερότητα των συνθηκών ανάπτυξης του τέκνου χωρίς εναλλαγές στις συνθήκες διαβίωσης, περιλαμβάνονται στα κριτήρια προσδιορισμού του συμφέροντος του τέκνου. Ουσιώδους σημασίας είναι η ύπαρξη τυχόν ιδιαίτερου δεσμού του τέκνου προς έναν από τους γονείς του, η οποία λαμβάνεται σοβαρά υπόψη από το Δικαστήριο.

Εάν η επιμέλεια τέκνων έχει ανατεθεί με δικαστική απόφαση στον ένα γονέα, λ.χ. στη μητέρα, τότε αυτή έχει αρμοδιότητα να αποφασίζει για τα τρέχοντα μόνο καθημερινά ζητήματα, τα σχετιζόμενα με την επιμέλεια του τέκνου και όχι για τα λοιπά (σοβαρά) θέματα, επί των οποίων η λήψη αποφάσεων εξακολουθεί να παραμένει στον πυρήνα της γονικής μέριμνας, όπως λ.χ. η ονοματοδοσία, η επιλογή θρησκεύματος, η διενέργεια σοβαρής χειρουργικής επέμβασης, η επιλογή αναδόχου, κ.α.).

Η επιμέλεια παιδιού μετά από διαζύγιο είναι η πιο σημαντική αλλά και επίπονη διαδικασία όταν δύο άνθρωποι χωρίζουν. Το ποιός γονέας θα αναλάβει την ανατροφή των παιδιών από εκεί και πέρα πρέπει να αποφασίζεται με γνώμονα πάντα το καλό του παιδιού χωρίς εγωισμούς και προσωπικές διαμάχες.     Σύμφωνα με το άρθρο 1510 ΑΚ «η μέριμνα για το ανήλικο τέκνο είναι καθήκον και δικαίωμα των γονέων (γονική μέριμνα), οι οποίοι την ασκούν από κοινού. Η γονική μέριμνα περιλαμβάνει την επιμέλεια του προσώπου, τη διοίκηση της περιουσίας του και την εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση ή δικαιοπραξία ή δίκη, που αφορούν το πρόσωπο ή την περιουσία του. Σε περίπτωση όπου η γονική μέριμνα παύει λόγω θανάτου, κήρυξης σε αφάνεια ή έκπτωσης του ενός γονέα, η γονική μέριμνα ασκείται αποκλειστικά από τον άλλο».

Επιπρόσθετα, κατά το άρθρο 1511 ΑΚ «κάθε απόφαση των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας πρέπει να αποβλέπει στο συμφέρον του τέκνου. Στο συμφέρον του τέκνου πρέπει να αποβλέπει και η απόφαση του δικαστηρίου, όταν κατά τις διατάξεις του νόμου το δικαστήριο αποφασίζει σχετικά με την ανάθεση της γονικής μέριμνας ή με τον τρόπο της άσκησής της. Ανάλογα με την ωριμότητα του τέκνου πρέπει να ζητείται και να συνεκτιμάται η γνώμη του, πριν από κάθε απόφαση σχετική με τη γονική μέριμνα, εφόσον η απόφαση αφορά στα συμφέροντά του».

 Σύμφωνα με το άρθρο 1512 ΑΚ «αν οι γονείς διαφωνούν κατά την άσκηση της γονικής μέριμνας, και το συμφέρον του τέκνου επιβάλλει να ληφθεί απόφαση, αποφασίζει το δικαστήριο».

Κατά δε το άρθρο 1518 ΑΚ «η επιμέλεια του προσώπου του τέκνου περιλαμβάνει ιδίως την ανατροφή, την επίβλεψη, τη μόρφωση και την εκπαίδευσή του, καθώς και τον προσδιορισμό του τόπου της διαμονής του».

Η βασική ρύθμιση που εισάγει ο Αστικός Κώδικας στο άρθρο 1510 παρ. 1 είναι ότι η γονική μέριμνα ανήκει και στους δύο γονείς, καθένας από τους οποίους έχει καθήκον και συγχρόνως δικαίωμα να προβαίνει στην άσκησή της. Σε περίπτωση δε που προκύψει διαφωνία των γονέων για τον τρόπο άσκησης της γονικής μέριμνας, αρμόδιο να αποφασίσει είναι το δικαστήριο, το οποίο λαμβάνει τη σχετική απόφαση με κριτήριο το συμφέρον του τέκνου.

Έννοια μερικότερη της γονικής μέριμνας είναι η επιμέλεια των τέκνων η οποία ασκείται επίσης και από τους δύο γονείς, με γνώμονα το συμφέρον τους. Ο όρος ‘συμφέρον του τέκνου’ αποτελεί αόριστη νομική έννοια που, ως τέτοια, χρήζει εξειδίκευσης από τους εφαρμοστές του δικαίου, οι οποίοι αναλαμβάνουν την ερμηνεία του.

Τα ελληνικά δικαστήρια έχουν διατυπώσει την άποψη ότι με τον όρο ‘συμφέρον του τέκνου’ υπονοείται το ‘καλώς εννοούμενο συμφέρον’ αυτού, δηλαδή κάθε είδους συμφέρον, σωματικό, πνευματικό, ψυχικό, ηθικό και υλικό, το συμφέρον του να δημιουργήσει μία ομαλή και ψυχικώς ισορροπημένη προσωπικότητα, να αναπτύξει πλήρως τις πνευματικές του δυνατότητες, και να ενταχθεί σταδιακά στις κοινωνικές και οικονομικές συγκυρίες, που θα εμφανιστούν κατά τη διάρκεια της ζωής του. Ερμηνεύοντας δε την έννοια του συμφέροντος του τέκνου, καθορίζουν την ανάληψη της γονικής μέριμνας από τον ένα γονέα, ή επιβάλλουν τη διατήρηση του δικαιώματος επικοινωνίας του και με τους δύο γονείς, καθορίζοντας τον τρόπο με τον οποίο θα πραγματοποιείται.

Σύμφωνα με την απόφαση ΑΠ 1316/2009 «βασικό κριτήριο για την ανάθεση της επιμέλειας των ανήλικων τέκνων στον έναν από τους γονείς αποτελεί το συμφέρον του τέκνου, σωματικό, υλικό, πνευματικό, ψυχικό και ηθικό και γενικά κάθε είδους συμφέρον. Ακόμη επιβάλλεται στο δικαστήριο για τη λήψη της απόφασή του ο σεβασμός της ισότητας μεταξύ των γονέων χωρίς διακρίσεις εξαιτίας του φύλου ή της κοινωνικής προέλευσης. Οι ικανότητες των γονέων, το περιβάλλον, το επάγγελμα, η πνευματική τους ανάπτυξη και η δράση τους στο κοινωνικό σύνολο, η ικανότητα προσαρμογής τους στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας μέσα στα πλαίσια ορθολογικής αντιμετώπισης των θεμάτων των νέων, η σταθερότητα των συνθηκών ανάπτυξης του τέκνου χωρίς εναλλαγές στις συνθήκες διαβίωσής του, περιλαμβάνονται στα κριτήρια προσδιορισμού του συμφέροντος του τέκνου».

Παρόμοιες είναι οι δικαστικές αποφάσεις ΕΦ ΑΘ 1151/2008, ΑΠ 952/2007, ΑΠ 1736/2007, ΜΠρ ΘΕΣΣΑΛ 35.995/2007, ΑΠ 1218/2006, ΑΠ 387/2006, ΕΦ ΑΘ 2586/2005, ΑΠ 1516/2005, ΕΦ ΑΘ 2758/1998, ΑΠ 534/1991, ΜΠρ ΑΘ 12.448/1990. Στην απόφαση ΕΦ ΑΘ 1151/2008 το δικαστήριο έκανε δεκτό ότι κάθε στοιχείο επωφελές και πρόσφορο για το ανήλικο λαμβάνεται υπόψη για την κρίση περί του συμφέροντός του, ενώ ο ιδιαίτερος δεσμός που έχει με κάποιον από τους δύο γονείς συμβάλλει αποφασιστικά σε αυτή, δεδομένου ότι δίνει εχέγγυα για την καλύτερη διαπαιδαγώγησή του.

Στην ΑΠ 952/2007 το δικαστήριο αποφάσισε την ανάθεση της γονικής μέριμνας των τέκνων στον πατέρα, διότι είχε τη δυνατότητα να τους εξασφαλίσει μόνιμη κατοικία και καλή οικονομική κατάσταση για την διατροφή και την εκπαίδευσή τους. Παράλληλα, διατυπώνει την καινοτόμο άποψη ότι παραδοσιακά η γονική μέριμνα των μικρής ηλικίας τέκνων πρέπει να ανατίθεται στη μητέρα τους λόγω του ότι έχουν ανάγκη της μητρικής στοργής και ιδιαιτέρων περιποιήσεων, όμως κατά τις νεώτερες ιατρικές παιδαγωγικές και ψυχολογικές έρευνες, αυτό ισχύει μόνο για τη νηπιακή ηλικία, για την οποία αναγνωρίζεται σαφής βιοκοινωνική υπεροχή στη μητέρα, ενώ για τον μεταγενέστερο χρόνο αναγνωρίζεται ο σοβαρός ρόλος του πατέρα στη διαμόρφωση των διαπροσωπικών σχέσεων του τέκνου.

Ακόμη, στην ΜΠρ ΘΕΣΣΑΛ 35.995/2007 το δικαστήριο αποφάσισε και πάλι την ανάθεση της γονικής μέριμνας στον πατέρα, διότι μπορούσε να εξασφαλίσει στα παιδιά του ήρεμο περιβάλλον, ήταν ενθαρρυντικός, δοτικός και γενναιόδωρος, υλικά και συναισθηματικά, ενώ η μητέρα τους ήταν ιδιαίτερα εριστική και επικριτική τόσο με τον πατέρα όσο και με τα παιδιά τους.

Σύμφωνα με την απόφαση ΜΠρ Αθ 35/2009, που έκρινε αντίστοιχο θέμα από την πλευρά του πατέρα, αναθέτοντας προσωρινά την επιμέλεια στη μητέρα, «η μονομερής και αυθαίρετη συμπεριφορά του πατέρα να παραβιάσει την επιμέλεια του ανηλίκου και να το εκθέσει σε φυσική και ψυχική δοκιμασία αναθέτοντας εν τοις πράγμασι την επιμέλεια στους γονείς του καταδεικνύει την έλλειψη υπευθυνότητας και την ανωριμότητά του να ανταποκριθεί στα πρόσθετα καθήκοντα και την αυξημένη ευθύνη που επιτάσσει το καθήκον άσκησης επιμέλειας του ανηλίκου.

Λεκτέον ότι η αναίτια και αβασάνιστη στέρηση του ενός από τα δύο γονεϊκά πρότυπα της ζωής του, δεν αντισταθμίζεται ούτε αναπληρώνεται από κανένα άλλο υλικό αγαθό, ούτε βέβαια υποκαθίσταται από την παρουσία άλλων προσώπων στη ζωή του, αντίθετα το οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε συναισθηματικό ακρωτηριασμό».